Schedels komen terug naar Urk!

Urk, 25 september 2009 - De Urker schedels komen terug naar Urk. Het Utrechts Universiteitsmuseum heeft besloten het advies van de Nederlandse Museumvereniging ter harte te nemen en de schedels uit haar depot aan het Comité Urker Schedels over te dragen.

Het comité, dat zich sinds begin 2007 sterk maakt voor teruggave, is bijzonder verheugd. Samen met Stichting Erfgoed Urk start het op korte termijn met de voorbereidingen van een plechtige herbegrafenis dan wel bijzetting van de schedels op het oude Urker kerkhof.

Het advies van de Ethische commissie van de Museumvereniging is te lezen op

http://www.animalnepal.org/Definitief_advies_11_sept_2009.pdf

De zes schedels waar het om gaat, liggen in het depot van het Utrechts Universiteitsmuseum. Drie van de schedels werden in 1877 van het Urker kerkhof gestolen door een Hilversumse arts, die ze cadeau deed aan de beroemde Utrechtse hoogleraar Pieter Harting.

Het verhaal is te lezen op http://www.urksfruit.nl/www_urksfruit/Joenboek/PDF/Harting%20Schedels.pdf

Hoe de overige drie Urker schedels in Utrecht terecht zijn gekomen, is niet meer te achterhalen. Het comite gaat ervan uit dat alle Urker schedels in depots in Nederland en Duitsland van het kerkhof zijn ontvreemd. Er zijn diverse referenties uit de wetenschappelijke literatuur bekend om deze aanname te staven.

Wetenschappers dachten in de negentiende eeuw dat bewoners van het Zuiderzeegebied nog ‘raskenmerken’ van de oer-Nederlander zouden vertonen. Vooral de Urkers op hun geïsoleerde eiland waren een aantrekkelijk onderzoeksobject.

Vorig jaar diende het Urker comité bij het universiteitsmuseum een formeel verzoek in tot teruggave van de schedels. Het museum vroeg advies bij de Ethische Commissie van de Nederlandse Museumvereniging. Deze commissie ziet toe op de naleving van internationale afspraken over dergelijke claims. Beide partijen zegden vooraf toe zich aan het advies te conformeren.

Directeur Monique Mourits van het Utrechts Universiteitsmuseum heeft vandaag het Comité Urker Schedels en de Urker bevolking hartelijk gefeliciteerd. Het universiteitsmuseum en het comité gaan op korte termijn een plan uitwerken voor de daadwerkelijke overdracht van de schedels.

Het comité heeft eerder al gesuggereerd hieraan een minisymposium te koppelen, waarbij hedendaagse wetenschappers hun licht over het fenomeen rassenonderzoek zullen laten schijnen. Ook in de twintigste eeuw werd op Urk nog bij honderden schoolkinderen de schedel opgemeten. Een aantal van deze personen leeft nog.

Prof. Pieter Harting was in 1852 al eens op Urk geweest, maar had toen geen schedels kunnen bemachtigen. Een kwart eeuw later slaagde zijn vriend dokter J.F. van Hengel daar door een wisseltruc wel in.

In het laatste kwart van de 19e eeuw reisden Urker schedels van de ene universiteit naar de andere. Geleerden als J. van der Hoeven, Welcker, J.W. Spengel en ook de gezaghebbende Duitse antropoloog R. Virchow bestudeerden de schedels aan alle kanten en trokken conclusies.
Zo zouden de Urkers de nagenoeg onvermengde nazaten zijn van de Batavus genuius, de denkbeeldige oer-Nederlander van tweeduizend jaar geleden. Ook werden de Urkers enige tijd aangezien voor de missing-link tussen de in 1863 gevonden Neanderthaler en de moderne mens. Pas na 1900 maakt een andere geleerde, G. Schwalbe, aan die veronderstelling een einde door aan te tonen dat de Neanderthaler géén Homo sapiens is.

Links naar berichtgeving in Nederlandse media:
http://binnenland.nieuws.nl/569825/museum_moet_schedels_teruggeven_aan_urk
http://www.nd.nl/artikelen/2009/september/25/urker-schedels-keren-terug-naar-urk
http://www.opurk.nl/content/view/19555/2/

Schedelkwestie inspireert kunstenaar

In het werk van kunstenaar Alexandra Drenth staan vaak vrouwen, Hollandse klederdrachten en de zee centraal. Onlangs maakte ze een werk naar aanleiding van de Urker schedelkwestie. Het schilderij toont een onderzoeker die de schedel van een Urker jongetje opmeet, omringt door kinderen. Het werk laat sterk gestileerde figuren zien, met naieve elementen, wat net als in Drenth's andere schilderijen een sfeer van vervreemding oproept. De titel van dit prachtige werk is 'Het probleem Urk'.

Alexandra: "Ik ben zelf niet van Urk maar ik heb het verhaal van de schedels en de probleem daaromtrent wel gevolgd in de media. Ik vond en vind dat deze terug gegeven dienen te worden. Daarnaast kwam ik toevallig een foto van een onderzoeker tegen (ergens in een foldertje) waar mijn schilderij op gebaseerd is. Ik vond het een fascinerende foto en wilde daarmee aan de slag. Het uitgangspunt van mijn werk is o.a. vervreemding, mensen en zee en ik zag in deze foto een onderwerp. Omdat mijn interesse was gewekt was, was ik nieuwsgierig naar de achtergrond van deze onderzoeken en waarop deze gebaseerd waren. Helaas vond ik echter op internet weinig beeldmateriaal en informatie over deze onderzoeken maar kwam ik wel op enkele pagina’s terecht en zo ook op jullie website."

Sinds 2006 legt Drenth zich naast beeldbewerken en fotografie toe op het schilderen van mensfiguren in olieverf. "De mensfiguren in mijn schilderijen komen vaak uit een ver verleden, ik werk met foto's uit eigen familiealbums of foto's die ik tegenkom en mij raken. Urk als geheel past binnen mijn werk omdat het met de zee van doen heeft. Het idee is om in de toekomst nog enkele werken te maken die betrekking hebben op Urk", aldus Drenth.

De link naar Drenth's website is: http://www.sterkinbeeldwerk.nl/

Museumvereniging geeft in september advies over Urker schedels

Amsterdam/Urk, 12 juni 2009 – De ethische commissie van de Museumvereniging geeft in september haar lang verwachte advies over de Urker schedels die in bezit zijn van het Utrechts Universiteitsmuseum. Vandaag luisterde de commissie naar de argumenten van het comité Urker Schedels en het Utrechts museum.

“We zijn optimistisch. We hebben zes sterke argumenten, die wij verder hebben toegelicht. Bovendien willen we Utrecht en de museumwereld als geheel betrekken bij een eventuele herbegraving in Urk. Verder is er gesproken over DNA onderzoek, om onze verwantschap met de schedels definitief te bewijzen, en daar staan we positief tegenover”, zegt Tiemen Roos, woordvoerder van het comité Urker schedels.

De Urker schedel kwestie staat inmiddels hoog op de agenda van de museumwereld. Als de schedels worden teruggegeven dan schept dit een precedent voor restitutie van andere museale menselijke resten binnen Nederland. Zowel de ethische commissie als het comité Urker Schedels zijn zich bewust van het belang van de uitspraak. “We beschouwen dit als een test case voor andere Urker schedels die zich in depots in Nederland en Duitsland beschouwen, en voor alle anderen nazaten die menselijke resten terug willen eisen”, aldus Tiemen Roos.

Het comité Urker Schedels presenteerde bij de ethische commissie haar plannen voor een waardige herbegraving, eventueel in een beenderen kist om toekomstig onderzoek mogelijk te maken. “Zowel de gemeente Urk als wij denken aan een prominent plekje op het oude kerkhof, met een beeld en plaquette die het verhaal vertellen. Tevens denken we aan een wetenschappelijk congres over het onderzoek naar menselijke resten en de rol van lokale gemeenschappen, en een tentoonstelling in het museum Het Oude Raadhuis.”

De commissieleden vroegen of het comité en de Urker bevolking moeite heeft met mogelijk DNA onderzoek om de verwantschap met de schedels te bewijzen. “Dit juichen we alleen maar toe”, zegt Roos. Het comité heeft al bewezen dat de leden gezamenlijk verwant zijn aan mensen die begraven liggen in een van de 35 van de 41 graven die het kerkhof in 1877 graven rijk was. De kans dat géén van de drie gestolen Harting schedels uit een van die 35 graven afkomstig is, is slechts 0,3 procent.